Silence Over The Gap

ნაპრალთან ახლოს სიჩუმეა
ემირ ბურჯანაძე, ნინო საკანდელიძე
8 აპრილი - 28 მაისი 2023

The Why Not Gallery მოხარულია წარმოგიდგინოთ გამოფენა ‘ნაპრალთან ახლოს სიჩუმეა’.
გამოფენა ორი განსხვავებული თაობისა და პრაქტიკის მქონე ხელოვანის, ემირ ბურჯანაძისა (1937-2014 წწ.) და ნინო საკანდელიძის (1985წ.) შემოქმედებას წარმოადგენს. ენა - იდენტობა, გარემო - შინაგანი ძიება, დრო - ისტორია, პირადი - კოლექტიური, ფარული - ცნობიერი... ამგვარი დიალექტიკური კითხვების განგრძობადი ჯაჭვი მთავარ თეზისებად, საპირისპირო პოლუსთა მთლიანობად არის წარმოდგენილი ნაპრალთან ახლოს, იქ, სადაც სიჩუმეა.

გამოფენა, როგორც ამ სიჩუმეში გაცხადებული დიალოგი, ურთიერთმონაცვლე ცნებებს, განსხვავებულ შემოქმედებით მიდგომებსა და ეპოქალურ ნიშნულებს განავრცობს. დიალოგური კავშირით შექმნილი საგამოფენო განზომილება რეალობის განახლებულ ვერსიებზე გვაფიქრებს. როგორც ფილოსოფოსი და თეორეტიკოსი მარტინ ბუბერი განმარტავს 1923 წელს დაწერილ ნაშრომში (მე და შენ / Ich und Du) „ცხოვრების რეალობა მჟღავნდება შეხვედრაში“. ბუბერთან შეხვედრა, როგორც განხორციელების აქტი კავშირის დამყარებაა რეალურად არსებულსა და არსებულის გრძნობისმიერ აღქმასთან. ამგვარი პრინციპით ბუბერი გამოკვეთს ნებისმიერი საგნისა თუ გარემომცველი რეალობის ზემოქმედების უნარს, რომელიც დროისა და აღქმის კონტექსტის გათვალისწინებით გარდაიქმნება ადამიანის აზრობრივ-ემოციურ საწყისად და მისი ცხოვრების თანაგანცდილ ნაწილად იქცევა. ნინო საკანდელიძისა და ემირ ბურჯანაძის ერთობლივ გამოფენაზე „შეხვედრა“ ამ ორი ხელოვანის ვიზუალურ დიალოგში განხორციელებული აქტია.

ერთი ოჯახის ორი სხვადასხვა თაობის წარმომადგენელი სიმბოლურად იმგვარ ცხოვრებისეულ რეალობაზე გვაფიქრებს, სადაც დროითი დისტანცია შემოქმედებით, კულტურულ მახასიათებლად ვლინდება. აქ ბუბერისეული დიალოგური კავშირის განგრძობად ხედვას ვაკვირდებით, ხედვას, რომელსაც ასევე ნიშანდობლივად ავითარებს შედარებით მოგვიანო პერიოდში ფილოსოფოსი მიხეილ ბახტინი თავის საეტაპო ნაშრომში “დიალოგიზმი და ჰეტეროგლოსია”. ეს თეორია ლინგვისტურ, ტექსტუალურ შრეებსა და სუბიექტის გამოხატვის საკითხს განიხილავს, როგორც მრავალხმიან (პოლიფონიურ), გარემოს მიმართ რეფლექსირებად უნარს. დიალოგურ ცნებებთან კავშირით საგულისხმო ხდება დროის ორ შრეზე წარმოდგენილ ხელოვანთა - დამკვირვებელ და განმცდელ სუბიექტთა, კრებითი სახეხატი - XX საუკუნის 60-იანი წლებიდან საბჭოთა რეალობის გარდამავალ პროცესებში აღმოცენებული ემირ ბურჯანაძის შემოქმედება და ნინო საკანდელიძის XXI საუკუნის 20-იანი წლების „ტურბულენტურ“ ყოვედღიურობაში განვითარებული უახლესი ძიებები.

სწორედ ეს ანაქრონისტული კავშირი წარმოგვიდგენს ვიზუალურ კოდებსა და კონცეფციებს, სადაც ინდივიდუალური საავტორო ძიება ზოგადი კულტურული ველის, კერძოდ, საქართველოს უახლესი წარსულისა და დღევანდელობის ნიშანდობლივი გამომსახველობითი მატიანეცაა. რა არის ის ზღვრული კონცეფციები, რომლითაც მეტყველებს ქართული ხელოვნება? როგორია კულტურული იდენტობის საკითხის გააზრება XX საუკუნის 60-იან წლებში მოღვაწე ხელოვანისა და XX-XXI საუკუნის მიჯნაზე დღევანდელი დროების თანამედროვე ვიზუალური ხელოვანისთვის?

ემირ ბურჯანაძის შემოქმედებაში ქართული კულტურული იდენტობის ანალიზი მთავარი საკითხია. მას ავტორი მრავალწლიანი კვლევის საგნად წარმოადგენს. ემირის უშრეტი ძიება არქიტექტურულ თუ ქართულ არქეტიპულ კულტურასთან ორნამენტის, შრიფტის არიქტექტონიკასა და გრაფიკული გაფორმების უზადო ექსპერიმენტირებაში გამოვლინდა. ემირ ბურჯანაძე სკუპრულოზური დაკვირვებით შეისწავლის ერის მაიდენტიფიცირებელ ყველაზე არსობრივი ნიშნის - დამწერლობის, ასო-სიმბოლოს, შრიფტის საკითხებს. ასომთავრულის შთაგონებით ქმნის და ავითარებს სრულიად ახალ ფორმებს და ერთგვარ პირად იდეოლოგიასაც - გადაჯაჭვულს რელიგიურ-არქეტიპულ, უაღრესად ესთეტიზირებულ, მხატვრულ სამყაროსთან. აქ სინთეზი სიახლის ამაღლებული სწრაფვით მოდერნულობის ნიშნებსაც ითავსებს. ემირის გრაფიკული ფორმათქმნადობა უახლოვდება ინგლისელი პოეტისა და მხატვრის, უილიამ მორისის, „იდეალურ წიგნში“ გამოთქმულ მოსაზრებებს. მორისი ასაბუთებს, რომ დიზაინი არა ვიწროდ გამაფორმებელი დეკორაცია, არამედ ორგანიზებული სტრუქტურაა, ნაბეჭდის, ორნამენტის, ტექსტის და ილუსტრაციის თანაფარდობით შექმნილი სინთეზური ჩანაფიქრი. თუკი მორისის თანამედროვე ბრიტანელი მხატვარი ორბი ბერდსლი ამ კონცეფციის რადიკალურ სუბიექტივიზაციას ალეგორიულ-სიმბოლისტურ ილუსტრაციებში ახდენს, ემირ ბურჯანაძე სტრუქტურულ-სიმბოლისტურ, ორნამენტულ ფორმაციას გვთავაზობს ქართულ კულტურულ ველში. ამ მიმართულებით საგულისხმოა უდიდესი ქართველი ხელოვანის, მეცნიერისა და მოაზროვნის, დავით კაკაბაძის, ნაშრომი „ქართული ორნამენტის გენეზისი.“ კაკაბაძე სიღმისეულ პოზიციას გამოხატავს კულტურაში ორნამენტის მნიშვნელობაზე: „ორნამენტი არ არის მარტო მოკაზმულობა სილამაზისათვის. არამედ ის არის ადამიანის აზრის გამომხატველი, ქვეყნის შემეცნების გამომხატველი...ორნამენტი იმგვარი პლასტიკური ფორმაა, რომელიც დაკავშირებულია საგანთან. განყენებულად ის არ არსებობს. ეს სწორედ იმიტომ, რომ ორნამენტი იმ საგნის არსებაა, რომელიც ადამიანთან უშუალო კავშირშია მყოფი და მის მიერ გამოიყენება.“

ამდენად, ემირ ბურჯანაძის შემოქმედება, მისი სწრაფვა ორნამენტის ავტონომიური გააზრებისკენ, არ ჩადის იმ დანაშაულს, რომელსაც ადოლფ ლოსი რადიკალურად აკრიტიკებდა. რა დროს შეიძლება იქცეს ან გაცხადდეს ორნამენტში დანაშაული? ფუნქციონალისტი არქიტექტორი, ლოსი, ამგვარ გაგებას XX საუკუნის საწყის ეტაპზე ავითარებდა და მაქსიმალურად უარყოფდა გამაფორმებელ დეკორს (ორნამენტი და დანაშაული). ორნამენტის დანაშაულებრივი მხილება რეალობის როგორც „შესანიშნავი დანაშაულის“ გაგებას ლოგიკურად ებმის. შესანიშნავი კრიმინალურობის იდეას ფრანგი მოაზროვნე ჟან ბოდრიარი გვთავაზობს. ბოდრიარი ლოსისგან განსხვავებით მე-20 საუკუნის მიწურულში აანალიზებს „შემხვედრ რეალობას“, რომელსაც სრული ტრანსფარანტულობის, ჰომოგენური პოზიტიურობის გამო სიმულაციური ხასიათი აქვს. დანაშაულებრივი ორნამენტის სიმულაკრად ქცევა ის ზღვრული პოზიციაა, რომელსაც თანამედროვეობის კრიტიკულ რეფლექსირებასთან მივყავართ. ბოდრიარისეული ფატალური გამოაშკარავება თანამედროვე სახელოვნებო გამოცდილების, გაანალიზების, ანალიტიკური ბუნების და გლობალური ხასიათის ნაყოფია.

გამოფენაზე წარმოდგენილ ნინო საკანდელიძის ნამუშევრებში აღნიშნული საკითხები, როგორც დღევანდელობის კრიტიკული ნიშან-თვისობრივი სისტემა, მიმანიშნებელი, დიალოგში გამომწვევი საგნობრიობის შემცველი ხდება. რკინის ობიექტებითა და აბსტრაქტული ფერწერებით ხელოვანი სივრცის უნივერსალურ გააზრებას წარმოადგენს. ამ პროცესში ნინო საკანდელიძე დისტანცირებული და დაშორებულია ყოველგვარ გეოგრაფიულ საზღვართან, მისთვის უარყოფილია ლოკალურობის მაიდენტიფიცირებელი ნიშანი. მიუხედავად ამისა, ზოგადში კერძო მინიშნების გზით, ის აგებს ახალ ვიზუალურ რეალობას. საკანდელიძე შთაგონებულია თავისივე წარსულის სოციალური, ეროვნული და გრძნობად-ემპირიული გარემოებებით, მაგრამ აქ ნიშანი - სიმბოლო აბსტრაქტული, პირობითი და მეტა ენის გამტარია. ამგვარი ფორმისეული ანალიზი ერთგვარად უახლოვდება ფრანგი პოეტისა და მოაზროვნის, გიიომ აპოლინერის, ავანგარდულ სულისკვეთებას. აპოლინერი აღნიშნავს რა გატაცებას, ლოგიკურ სწრაფვას ახალი ფორმისადმი, მას უწოდებს „ვიზუალურ ლირიკას“. საკანდელიძის ამგვარი პოეტური მიმართება მინიმალისტური აქცენტირებით მაქსიმალურ დაძაბულობას გამოსახავს. მის სკულპტურებში ფორმისეული ძიება საბჭოთა რკინის ფარდის გამოძახილი ან ემირ ბურჯანაძის ხაზობრივ სტრუქტურებიდან ნასაზრდოები მიმართულებრივი ნიშან-სვეტებია. მყარი სტრუქტურების მოწყვლადობა დამატებითი კომენტარის ფორმატით საკანდელიძის აბსტრაქტულ ფერწერაში განივრცობა. ბოდრიარისეული სიმულაციური რეალობისთვის ასეთი ფერწერა შემოჭრილი ფრაგმენტული დინებით გამორჩეული, გრძნობადი შენაკადი ხდება.

გამოფენის მთლიან დრამატურგიაში რეალობასთან გასხვავებული დროითი შეხება პროცესუალურ მიმართებას, გადანაცვლებით დინამიკას განაპირობებს. ინვერსიულობა (გადანაცვლებადობა) ქართული კულტურული იდენტობის ისტორიული ნაწილი, დნმ-ში ღრმად დალექილი მისწრაფებაა, რომლის მეშვეობით აღმოსავლურ-დასავლური კულტურების შემხებლობა ახალი რეალობის განზომილებად გარდაიქმნება. რაოდენ სიმულაციურიც უნდა ჩანდეს რეალობა ციფრულ გლობალურ ეპოქაში, ის მაინც გვიწვევს თვითმყოფადი არეალების აღმოსაჩენად. ხშირად ეს სწორედ ხელოვნების გზით ვლინდება. რამდენადაც ხელოვანი ამ პროცესში ერთგვარი ნომადია - დამკვირვებელი, შემქმნელი, მოაზროვნე, ის იმპულსურად უბიძგებს საზოგადოებას შეამჩნიოს ყოველდღიურ დინებაში ჩაკარგული დეტალი, მოვლენა თუ პროცესი. ჟილ დელიოზის განსაზღვრებით სწორედ ისტორიის ინვერსიაა ის უახლესი პროცესი, როდესაც შეგვიძლია საკუთარი თავის გადაადგილება დავიწყოთ შუიდან, შევიდეთ/გამოვიდეთ, მაგრამ არ დავიწყოთ და არ დაასრულოთ.

ემირ ბურჯანაძისა და ნინო საკადელიძის ერთობლივი გამოფენა ინვერსიული აქტია - დროის პირობითობაში გადასვლისთვის შემამზადებელი სინთეზური ორნამენტი… ნელი სვლა…. მიახლოება და მოგონებების ელეგია…პირისპირ დარჩენა ორ სამყაროს შორის, სადაც თანხვედრა განსხვავების აღმოჩენაა.

მარიამ შერგელაშვილი
ხელოვნებათმცოდნეობის მაგისტრი, მკვლევარი

Silence Over the Gap
Emir Burjanadze, Nino Sakandelidze
8April -2 8May 2023

The exhibition ‘Silence over the Gap’ is comprised of artworks by artists Emir Burjanadze (1937 – 2014) and Nino Sakandelidze (1985), who belong to different generations and practise different artistic expressions. Language - identity, environment - introspection, time - history, personal - collective, hidden - conscious... The continuous chain of such dialectical questions poses as the main thesis, as a totality of opposite poles near the gap, where all is silent.

The exhibition, as a dialogue announced in this silence, is built on mutual concepts, but different creative approaches and epochal signs. The dimension created by dialogic connection prods to think about updated versions of reality. As the philosopher and theoretician Martin Buber describes in his 1923 work ‘Ich und Du’ ‘the reality of life is revealed in the encounter’. Meeting with Buber as an act of realization is establishing a connection with what actually exists and the sensory perception of the existing. With such a principle, Buber outlines the ability to influence any object or surrounding reality, which, considering the context of time and perception, transforms into the intellectual-emotional beginning of a person and becomes an empathetic part of his life. ‘Meeting’ in the exhibition space is an act realized through the visual dialogue between these two artists.

Representatives of two different generations of the same family symbolically make us think of such a reality of life, where temporal distance is manifested as a creative, cultural feature. Here we observe the vision of the continuation of Buber's dialogic connection, a vision that is also significantly developed by the philosopher Mikhail Bakhtin in his landmark work ‘Dialogism and Heteroglossia’. This theory considers the linguistic, textual layer and the issue of the subject's expression as multi-voiced (polyphonic) capacity of reflecting on the environment. It is this anachronistic connection that presents us with visual codes and concepts, where the individual author's search is also a significant expressive record of the general cultural field, in particular, of Georgia's recent past and present.

What are the marginal concepts that Georgian art speaks of? How is the question of cultural identity understood by the artist working in the 1960s in comparison to the contemporary visual artist of the XXI century? Analysing Georgian cultural identity is the main preoccupation of Emir Burjanadze's work. This is the subject of the years-worth research for the artist. Emir's inexhaustible search is manifested in experimentations with the ornament and font and graphic decoration, all superimposed with the Georgian archetypal culture and architecture. Emir Burjanadze scrupulously studies the issues of the most essential signifiers identifying the nation - writing, letters and symbols, font. Inspired by the Asomatruli alphabet, he creates and develops completely new forms and a kind of personal ideology - intertwined with the religious-archetypal, highly aestheticized, artistic world. Here, the synthesis combines the signs of modernity with the elevated pursuit of novelty. Emir's approaches to graphic design are similar to the ideas expressed in the ‘ideal book’ of the English poet and artist William Morris. Morris argues that design is not just simple means of decorating, but an organized structure, a synthetic conception created by the relationship of print, ornament, text, and illustration. If Morris' contemporary British artist Orby Beardsley makes a radical subjectivization of this concept in allegorical-symbolic illustrations, Emir Burjanadze offers a structural-symbolic, ornamental formation in the Georgian cultural field. In this direction, the work of the greatest Georgian artist, scientist and thinker, Davit Kakabadze, ‘The Genesis of Georgian Ornament’. Kakabadze expresses a strong position on the importance of ornament in culture: ‘Ornament is not only a decoration for the sake of beauty. Rather, it is an expression of human thought, an expression of the knowledge of the country... Ornament is a kind of plastic form that relates to an object. It does not exist on its own. This is precisely because the ornament is the essence of the object that is in direct contact with the person and is used by him.’

In this sense, the ornament, not as decorative dimension, but as a symbol, places social layers on different planes. In human perception, the primary drive towards graphemic pictorial thinking was precipitated in archetypal consciousness. Ornamentation - a feature of cultural identity that preserves, nurtures and reveals public consciousness - to some extent also lays the foundation for its willingness for aesthetic development. In this process, Emir's creativity reaches extreme climax and develops personal mythologies in society. However, as Davit Kakabadze explains when discussing the nature of art, creativity is not a demonstration of subjectivist nebulousness, but is objective, with its own internal logic. I think it is with this approach that Emir Burjanadze's versatile graphic works are never pretentious and therefore do not intensify the superficial charm in the viewer, so characteristic of decorativeness. Thus, Emir Burjanadze's work, his quest for an autonomous understanding of ornament, does not commit the crime that Adolf Loos radically criticized. At what time can an ornament become or be declared a crime? The functionalist architect, Loos, developed such an understanding at the beginning of the 20th century and rejected decorative decor (ornament and crime) as much as possible. The criminal exposure of the ornament is logically related to the understanding of reality as an ‘excellent crime’.

In the overall dramaturgy of the exhibition, the different temporal contact with reality determines the processual relation. Inversibility (interchangeability) is a historical part of Georgian cultural identity, an aspiration deeply buried in the DNA, through which the contact of Eastern and Western cultures is transformed into a dimension of a new reality. However simulated reality may seem in the digital global age, it still invites us to discover self-contained areas. Often this is manifested through art. To the extent that the artist is a kind of nomad in this process - an observer, a creator, a thinker, he impulsively pushes the public to notice a detail, event or process lost in the daily flow. According to Gilles Deleuze, the latest process is the inversion of history, when we can start moving ourselves from the inside, enter/exit, but do not start and do not finish.

The joint exhibition of Emir Burjanadze and Nino Sakadelidze is an inversive act - a synthetic ornament preparing for the transition to the conditionality of time... slow movement... A reconciliation and an elegy of memories… standing at the threshold between two worlds, where congruence is in discovering the difference.

Mariam Shergelashvili
Art Historian, researcher
The exhibition is supported by the Tbilisi City Hall.